Χασάν Ταχσίν πασάς στους Βούλγαρους: «Από τους Έλληνες την πήραμε τη Θεσσαλονίκη, στους Έλληνες θα τη δώσουμε»

Χασάν Ταχσίν πασά: ο πασάς που παρέδωσε τη Θεσσαλονίκη στους Έλληνες το 1912 – Η ζωή και η δράση του – Οι μάχες του με τον Ελληνικό Στρατό από το Σαραντάπορο ως τη Θεσσαλονίκη – Η παράδοση της συμπρωτεύουσας στους Έλληνες, η άρνησή του να δεχτεί τις δελεαστικές προτάσεις των Βουλγάρων και η φυγάδευσή του από τον Βενιζέλο – Η συνέντευξη του γιου του Χασάν Ταχσίν πασά στον «Ελληνικό Βορρά» το 1960

Χασάν Ταχσίν πασάς στους Βούλγαρους: «Από τους Έλληνες την πήραμε τη Θεσσαλονίκη, στους Έλληνες θα τη δώσουμε»
 

Συμπληρώνονται σήμερα 113 χρόνια από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, στις 26 Οκτωβρίου 1912. Στη μεγάλη αυτή στιγμή της νεότερης ελληνικής ιστορίας έχουμε αναφερθεί εκτενώς σε δύο άρθρα μας. Θα ασχοληθούμε σήμερα και με τον Χασάν Ταχσίν πασά, άγνωστο μάλλον στους περισσότερους αλλά πολύ σημαντικό Οθωμανό Στρατηγό που παρέδωσε τη Θεσσαλονίκη στους Έλληνες και όχι στους Βουλγάρους, παρά τις επίμονες πιέσεις των τελευταίων που έφτασαν στο σημείο να επιχειρήσουν να τον δωροδοκήσουν για μία υπογραφή, με την οποία θα δεχόταν ότι η Θεσσαλονίκη παραδόθηκε και στους Βουλγάρους ταυτόχρονα με τους Έλληνες.

Ο 23χρονος τότε γιος του Ταχσίν, Κενάν, υπασπιστής του πατέρα του και γνώστης έξι γλωσσών (ελληνικά, αλβανικά, τουρκικά, αραβικά, περσικά και γαλλικά) ήταν παρών στη μακρά συνάντηση του πατέρα με τους Βούλγαρους και έγινε αποδέκτης μιας επιταγής με ιλιγγιώδες ποσό για μια απλή υπογραφή. Δεν διανοήθηκε καν να μπει σε συζήτηση με τον Βούλγαρο κομιστή της επιταγής. Ο Κενάν, πλήρες όνομα Κενάν Μεσαρέ (1889-1965) έδωσε μια αποκαλυπτική συνέντευξη στην εφημερίδα «Ελληνικός Βορράς» στις 26/10/1960, μέρος της οποίας, μαζί με άλλα στοιχεία για τον πατέρα του κυρίως, παραθέτουμε σήμερα. Ξεκινάμε με μια σύντομη βιογραφία του Ταχσίν πασά.

Χασάν Ταχσίν πασάς στους Βούλγαρους: «Από τους Έλληνες την πήραμε τη Θεσσαλονίκη, στους Έλληνες θα τη δώσουμε»
Ο Ταχσίν πασά υπογράφει την παράδοση της Θεσσαλονίκης

Χασάν Ταχσίν πασά (1845-1918)

Ο Χασάν Ταχσίν πασάς ήταν ανώτερος Οθωμανός στρατιωτικός, αλβανικής καταγωγής. Γεννήθηκε το 1845 στο εγκαταλελειμμένο σήμερα χωριό Μεσαρή της Αλβανίας, το οποίο βρίσκεται στα σύνορα με την Ελλάδα. Σπούδασε στη Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων από την οποία και αποφοίτησε. Γνώριζε άριστα ελληνικά. Ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του ως αγροφύλακας στην Κατερίνη το 1870. Αργότερα κατατάχθηκε στον Οθωμανικό Στρατό ως υπαξιωματικός. Σύντομα έγινε αξιωματικός και το 1881 ήταν Διοικητής της Οθωμανικής Χωροφυλακής των Ιωαννίνων. Στη συνέχεια για επτά χρόνια υπηρέτησε στην Κρήτη (1889-1896) (Ηράκλειο και Χανιά) ως στρατιωτικός Διοικητής Κρήτης (Διοικητής της Μεγαλονήσου ήταν ο Αλέξανδρος Καραθεοδωρή πασάς).

Το πέρασμά του από την Κρήτη σε μία ιδιαίτερα ταραχώδη εποχή χαρακτηρίστηκε από δικαιοσύνη και εντιμότητα και προσπάθεια να εξομαλύνει τις σχέσεις Χριστιανών και Μουσουλμάνων. Το 1895 ήταν αυτός που διέσωσε από αρχαιοκάπηλους τη Δωδεκάδελτη Επιγραφή με τους Νόμους της Γόρτυνας, που αποτελεί τη βάση του Ευρωπαϊκού Ποινικού Δικαίου. Το 1897 ο Ταχσίν πολέμησε στη Θεσσαλία εναντίον των Ελλήνων και ανδραγάθησε. Μάλιστα, ο ίδιος ο σουλτάνος διέταξε ως ένδειξη μεγάλης ευαρέσκειας, τον προσωπικό του ζωγράφο Φάουστο Τζονάρο να φιλοτεχνήσει ένα πορτρέτο του Ταχσίν.

Ο ίδιος ζωγράφος φιλοτέχνησε πίνακες από τα πεδία των μαχών Ελλήνων και Τούρκων στην Ελασσόνα, τον Δομοκό και τα Φάρσαλα που διεξήχθησαν το 1897. Ακολούθως, ο Ταχσίν βρέθηκε στο Ιράκ, τη Συρία και το 1908 στην Υεμένη, ακριτική επαρχία τότε της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Εκεί, υπήρχαν μακροχρόνιες συγκρούσεις Οθωμανών με τοπικούς πολέμαρχους, που είχαν στοιχίσει τη ζωή χιλιάδων ανδρών της Αυτοκρατορίας. Το 1909, ο Ταχσίν πέτυχε την ειρήνευση της περιοχής.

Χασάν Ταχσίν πασάς στους Βούλγαρους: «Από τους Έλληνες την πήραμε τη Θεσσαλονίκη, στους Έλληνες θα τη δώσουμε»

Ταχσίν πασάς

Το 1911, διορίστηκε Διοικητής του 3ου Σώματος Στρατού στη Θεσσαλονίκη. Εκεί είχε υπό τις διαταγές του, τον Ταγματάρχη Μουσταφά Κεμάλ, τον μετέπειτα Ατατούρκ! Πιθανότατα, μετά την επιστροφή του από την Υεμένη και για ένα μικρό χρονικό διάστημα (1910-1911) διορίστηκε βαλής Ιωαννίνων, προφανώς για να ικανοποιηθούν οι συμπατριώτες του Αλβανοί, που είχαν ξεσηκωθεί για να αποκτήσουν την ανεξαρτησία τους.

Από το 1911, πάντως εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Θεσσαλονίκη με την οικογένειά του. Σύζυγός του ήταν η ελληνικής καταγωγής, Μουσουλμάνα στο θρήσκευμα, Χατιτζέ Ελμάζ. Απέκτησαν επτά παιδιά, από τα οποία επέζησαν τα τρία. Ανάμεσά τους και ο Κενάν, με σπουδές στα Γιάννενα και την Κωνσταντινούπολη, που συμμετείχε όπως είδαμε στις διαπραγματεύσεις για την παράδοση της Θεσσαλονίκης. Έμεινε στη συμπρωτεύουσα μετά την απελευθέρωση της Μακεδονίας.

Χασάν Ταχσίν πασάς στους Βούλγαρους: «Από τους Έλληνες την πήραμε τη Θεσσαλονίκη, στους Έλληνες θα τη δώσουμε»

Κενάν Μεσαρέ Αυτοπροσωπογραφία

Το 1934, επέστρεψε στα Γιάννενα όπου παντρεύτηκε την ωραιότατη Ραφέτ, γλωσσομαθή επίσης. Στην πρωτεύουσα της Ηπείρου γεννήθηκαν τα παιδιά τους. Ο Κενάν Μεσαρέ, το όνομα του οποίου έχει δοθεί στον καινούργιο δρόμο που συνδέει την ανατολική με τη δυτική πλευρά των Ιωαννίνων, ήταν αυτοδίδακτος ζωγράφος. Φιλοτέχνησε πολλά έργα, τα περισσότερα δυστυχώς από τα οποία βρίσκονται σε ιδιωτικές συλλογές, καθώς ο ίδιος τα χάριζε. Όλα αυτά τα νέα στοιχεία για τον Ταχσίν πασά που αναφέραμε ήρθαν στην επιφάνεια χάρη στην πολυετή έρευνα του δημοσιογράφου και συγγραφέα Χρίστου Κ. Χριστοδούλου και περιέχονται στο βιβλίο του «Οι τρεις ταφές του Χασάν Ταχσίν πασά» (2007), αλλά και τη διδακτορική διατριβή του Ευάγγελου Κενσίζογλου.

Ο Κενσίζογλου σε άρθρο του στον διαδικτυακό τόπο epimithion.gr εστιάζει κυρίως στις στρατιωτικές επιχειρήσεις του Α’ Βαλκανικού Πολέμου και την παράδοση της Θεσσαλονίκης από τον Ταχσίν πασά στον Κωνσταντίνο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η συνέντευξη του Κενάν Μεσαρέ στον «Ελληνικό Βορρά» στις 26/10/1960, όπου παραθέτει τις προσπάθειες των Βουλγάρων να πείσουν τον πατέρα του να υπογράψει ένα πρωτόκολλο παράδοσης της πόλης και σε αυτούς. Ο Ταχσίν όμως αρνήθηκε.

Χασάν Ταχσίν πασάς στους Βούλγαρους: «Από τους Έλληνες την πήραμε τη Θεσσαλονίκη, στους Έλληνες θα τη δώσουμε»

Κωνσταντίνος και Ταχσίν πασάς, πίνακας του Κενάν Μεσαρέ

Σαραντάπορο και Γιαννιτσά: οι μεγάλες νίκες του Ελληνικού Στρατού

Μέσα από τα Απομνημονεύματά του, που εκδόθηκαν ολοκληρωμένα και συμπληρωμένα από τον γιο του Κενάν Μεσαρέ τη δεκαετία του 1950, ο Ταχσίν προσπαθεί να υπερασπιστεί τη δράση και τις αποφάσεις του. Ο γηραιός στρατιωτικός (67 ετών τότε) βρέθηκε να ηγείται του Η’ Σώματος Στρατού στη Θεσσαλία. Ο ίδιος επισημαίνει ότι υπήρχε απροθυμία νεότερων συναδέλφων του να αναλάβουν την αρχηγία.

Αδυνατώντας να προβλέψει η Οθωμανική Αυτοκρατορία την αντίδραση των χριστιανικών βαλκανικών κρατών και έχοντας ανοιχτεί σε πολλά μέτωπα (Υεμένη, Λιβύη όπου βρέθηκε αντιμέτωπη με τους Ιταλούς, Ανατολική Μεσόγειο και Μακεδονία-Θράκη, από τον Οκτώβριο του 1912, αναγκάστηκε στα Βαλκάνια να στηριχτεί κυρίως σε εφέδρους (redif) οι οποίοι ήταν σχετικά μεγάλοι σε ηλικία και ελλιπώς εξοπλισμένοι. Όσον αφορά την Ελλάδα, οι Οθωμανοί διέπραξαν το μέγα λάθος να κάνουν συγκρίσεις και παραλληλισμούς με το 1897. Δυστυχώς γι’ αυτούς τα πράγματα είχαν αλλάξει.

Ο Ελληνικός Στρατός ήταν πολύ καλύτερα προετοιμασμένος, με σύγχρονο εξοπλισμό και άρτια εκπαίδευση. Παράλληλα, η ντροπιαστική ήττα του 1897 είχε προκαλέσει στους Έλληνες τη διάθεση ανταπόδοσης και εκδίκησης. Στις 5/18 Οκτωβρίου ξεκίνησαν από τη Θεσσαλία οι πρώτες επιθετικές ενέργειες του Ελληνικού Στρατού.

Χασάν Ταχσίν πασάς στους Βούλγαρους: «Από τους Έλληνες την πήραμε τη Θεσσαλονίκη, στους Έλληνες θα τη δώσουμε»
Πίνακας του Κενάν Μεσαρέ, που απεικονίζει έναν στρατιώτη να δίνει νερό σε ένα τραυματισμένο συνάδελφό του

Όλοι οι ιστορικοί όμως συμφωνούν ότι καθοριστικής σημασίας για την εξέλιξη των συγκρούσεων ήταν η μάχη του Σαρανταπόρου (9-10 Οκτωβρίου 1912). Ο Γερμανός οργανωτής του οθωμανικού στρατού φον ντερ Γκολτς είχε πει ότι «τα στενά αυτά θα ήταν ο τάφος του Ελληνικού Στρατού». Απέτυχε παταγωδώς στην πρόβλεψή του. Το τίμημα που πλήρωσε ο Στρατός μας ήταν βαρύ: 182 νεκροί και πάνω από 1.000 τραυματίες. Και οι Τούρκοι είχαν όμως μεγάλες απώλειες. Σημαντικότερο όλων ήταν ότι εγκατέλειψαν σχεδόν όλο το Πυροβολικό τους που έπεσε τα χέρια των Ελλήνων. Μια άλλη άσχημη εξέλιξη για τον Ταχσίν ήταν οι μαζικές λιποταξίες εφέδρων.

Τα στενά του Σαραντάπορου ήταν το μόνο μέρος που μπορούσαν οι Τούρκοι να σταματήσουν τους Έλληνες. Δεν τα κατάφεραν όμως. Ο δρόμος για τη Μακεδονία ήταν πλέον ορθάνοιχτος. Ο Ταχσίν, βλέποντας πόλεις και κωμοπόλεις να πέφτουν στα χέρια των Ελλήνων αποφάσισε να δώσει τον υπέρ πάντων αγώνα στα Γιαννιτσά, ιερή πόλη των Μουσουλμάνων. Η φρουρά της πόλης απαρτιζόταν από μόλις 150 άνδρες. Σταδιακά όμως ενισχύθηκε και έφτασε τους 25.000 άνδρες. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν έφεδροι. Και στα Γιαννιτσά, το διήμερο 19-20 Οκτωβρίου 1912 δόθηκαν πολύ σκληρές μάχες, κάτω από καταρρακτώδη βροχή.

Χασάν Ταχσίν πασάς στους Βούλγαρους: «Από τους Έλληνες την πήραμε τη Θεσσαλονίκη, στους Έλληνες θα τη δώσουμε»

Σχεδιάγραμμα της μάχης του Σαραντάπορου
Χασάν Ταχσίν πασάς στους Βούλγαρους: «Από τους Έλληνες την πήραμε τη Θεσσαλονίκη, στους Έλληνες θα τη δώσουμε»

Η μάχη του Σαραντάπορου

Το πρωί της 20ης Οκτωβρίου ξεκίνησε η ορμητική τελική επίθεση των Ελλήνων που ανάγκασε τους Τούρκους να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους. Έχασαν τη συνοχή τους και τράπηκαν σε άτακτη φυγή εγκαταλείποντας μεγάλο μέρος του πολεμικού υλικού. Και στα Γιαννιτσά, υπήρξαν μαζικές λιποταξίες εφέδρων, ενώ και τα πυρομαχικά ήταν προβληματικά. Η νίκη στα Γιαννιτσά ήταν καθοριστικής σημασίας για τον Στρατό μας, που πλήρωσε και πάλι βαρύ φόρο αίματος. 10 αξιωματικοί και 178 οπλίτες έχασαν τη ζωή τους, ενώ 29 αξιωματικοί και 726 οπλίτες τραυματίστηκαν. Οι τουρκικές απώλειες δεν είναι γνωστές. Ωστόσο, 3.000 Τούρκοι συνελήφθησαν αιχμάλωτοι.

Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης

Στις 18/31 Οκτωβρίου ο τορπιλισμός του τουρκικού θωρηκτού «Φετχί Μπουλέντ» από το τορπιλοβόλο Τ 11 που είχε κυβερνήτη τον Νικόλαο Βότση και ήταν αγκυροβολημένο μέσα στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, όχι μόνο οδήγησε στη βύθιση του τουρκικού πλοίου (το κουφάρι του βρίσκεται μέχρι σήμερα βυθισμένο, οκτώ μέτρα κάτω από την επιφάνεια του Θερμαϊκού σε απόσταση 300 μέτρων από το λιμάνι), αλλά προκάλεσε ενθουσιασμό στους Έλληνες και πανικό στους Τούρκους. Μετά την επικράτηση των ελληνικών δυνάμεων στη μάχη των Γιαννιτσών παρενέβησαν οι πρόξενοι των Μεγάλων Δυνάμεων (Γαλλίας, Γερμανίας, Αυστροουγγαρίας, Αγγλίας και Ρωσίας) και ζήτησαν από τον Ταχσίν πασά να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις για την παράδοση της τουρκικής φρουράς Θεσσαλονίκης.

Χασάν Ταχσίν πασάς στους Βούλγαρους: «Από τους Έλληνες την πήραμε τη Θεσσαλονίκη, στους Έλληνες θα τη δώσουμε»

Η μάχη των Γιαννιτσών
12
Αρχικά, ο Ταχσίν αρνήθηκε, στη συνέχεια όμως αφού συζήτησε με τους διοικητές των μονάδων του, δέχτηκε. Στις 24/10, το Ελληνικό Στρατηγείο είχε εγκατασταθεί στο Τοψίν (Γέφυρα), περίπου 30 χιλιόμετρα έξω από τη Θεσσαλονίκη. Το πρωί πήγαν εκεί δύο Τούρκοι επιτελάρχες του Ταχσίν με έγγραφό του, που ενημέρωσαν τους Έλληνες ότι το μεσημέρι θα μεταβούν εκεί οι πρόξενοι με τον φρούραρχο της πόλης Σεφίκ πασά για διαπραγματεύσεις. Στις 2 μ.μ. η επιτροπή έφτασε στη Γέφυρα και έκανε γνωστούς τους όρους του Ταχσίν για να παραδώσει τη Θεσσαλονίκη χωρίς μάχη. Ζητούσε να του επιτραπεί να αποσυρθεί με τον στρατό του οπλισμένο στο Καραμπουρνού (Έμβολο) και να μείνει εκεί μέχρι το τέλος του πολέμου.

Ο Κωνσταντίνος απέρριψε τους όρους αυτούς και δήλωσε ότι για να μην επιτεθεί στη Θεσσαλονίκη ζητά να παραδοθεί ο τουρκικός στρατός αφοπλισμένος ως αιχμάλωτος πολέμου, μόνο οι αξιωματικοί να διατηρήσουν τα ξίφη τους και να μεταφερθούν όλοι σε λιμάνι της Μικράς Ασίας, με δαπάνες της ελληνικής κυβέρνησης. Έδωσε δε προθεσμία για απάντηση από τον Ταχσίν ως τις 6 π.μ. της 26/10. Την ίδια ώρα έφταναν πληροφορίες για την κατάληψη των Σερρών από τον βουλγαρικό στρατό και υπήρξε έντονη ανησυχία από ελληνικής πλευράς ότι ο στρατός μας θα έφτανε ταυτόχρονα με τον βουλγαρικό στη Θεσσαλονίκη.

Χασάν Ταχσίν πασάς στους Βούλγαρους: «Από τους Έλληνες την πήραμε τη Θεσσαλονίκη, στους Έλληνες θα τη δώσουμε»

Ο Κωνσταντίνος με επιτελείς του στη Θεσσαλονίκη

Στις 5.00 π.μ. της 26/10 ο Σεφίκ επέστρεψε στη Γέφυρα. Ανακοίνωσε στον Κωνσταντίνο ότι ο Ταχσίν δεχόταν τους όρους, αλλά ζητούσε να διατηρήσει 5.000 όπλα για την εκγύμναση των νεοσύλλεκτων. Ο Κωνσταντίνος αρνήθηκε και έδωσε δίωρη προθεσμία για την οριστική απάντηση του Ταχσίν. Η προθεσμία έληξε χωρίς απάντηση και ο Διάδοχος διέταξε την 7η Μεραρχία να κινηθεί με κατεύθυνση τη «νύμφη του Θερμαϊκού».

Πληροφορίες από την Ταξιαρχία Ιππικού που έφτασαν στο Στρατηγείο ενημέρωσαν ότι στο χωριό Αποστολάρ (Κάτω Απόστολοι Κιλκίς σήμερα, περίπου 50 χλμ. μακριά από τη Θεσσαλονίκη) βρίσκονταν μια βουλγαρική Μεραρχία και μια βουλγαρική Ταξιαρχία που κατευθύνονταν προς τη Θεσσαλονίκη. Σχεδόν την ίδια ώρα, ο Ταχσίν αποφάσισε να παραδώσει άνευ όρων τη συμπρωτεύουσα. Η απάντηση έφτασε στο Ελληνικό Στρατηγείο περίπου στις 2 μ.μ. της 26/10. Αμέσως ο Κων/νος έδωσε εντολή στην 7η Μεραρχία και σε δύο Τάγματα Ευζώνων να καταλάβουν τη Θεσσαλονίκη. Ταυτόχρονα, έστειλε μήνυμα στον Διοικητή της βουλγαρικής Μεραρχίας Τοντόροφ και τον ενημέρωνε για την επικείμενη κατάληψη της πόλης, του συνιστούσε δε να κινηθεί προς όποια άλλη κατεύθυνση θεωρούσε χρήσιμο.

Χασάν Ταχσίν πασάς στους Βούλγαρους: «Από τους Έλληνες την πήραμε τη Θεσσαλονίκη, στους Έλληνες θα τη δώσουμε»


Ο Βούλγαρος Στρατηγός Georgi Stoyanov Todorov(1858-1934)

Στις 23.00 της 26/10 οι Δούσμανης και Μεταξάς πήγαν στη Θεσσαλονίκη και υπέγραψαν το πρωτόκολλο παράδοσης της πόλης. Η υπογραφή έγινε γύρω στις 01.30 π.μ. της 27/10. Όμως για εθνικούς-θρησκευτικούς λόγους, καθώς την 26η Οκτωβρίου τιμάται η μνήμη του πολιούχου και προστάτη της Θεσσαλονίκης Αγίου Δημητρίου, αλλά και για πρακτικούς καθώς εμφανιζόταν η συμπρωτεύουσα να πέρασε σε ελληνικά χέρια επισήμως, δύο ώρες νωρίτερα από την πραγματικότητα, ως ημέρα και ώρα παράδοσης αναφέρεται η 23.30 της 26/10/1912.

Το πρωί της επομένης (27/10) με συμπληρωματικό πρωτόκολλο παραδίδονταν ως αιχμάλωτοι 1.000 Οθωμανοί και 25.000 στρατιώτες ενώ μεγάλες ποσότητες οπλισμού πέρασαν σε ελληνικά χέρια. Αμέσως μετά, το απόσπασμα ευζώνων, με τμήμα ιππικού μπήκαν στη Θεσσαλονίκη μέσα σε θύελλα ενθουσιασμού των Ελλήνων της πόλης. Η 7η Μεραρχία κινήθηκε βόρεια και παρεμβλήθηκε μεταξύ Θεσσαλονίκης και Βουλγάρων. Στις 11 π.μ. της 28/10 ο Αρχιστράτηγος με το επιτελείο του μπήκαν στη Θεσσαλονίκη. Στη 1 μ.μ. τελέστηκε δοξολογία στον Άγιο Μηνά, τον μητροπολιτικό ναό της πόλης τότε. Στην πόλη έφτασε και ο Υπουργός Δικαιοσύνης Κωνσταντίνος Ρακτιβάν.

Δύο μέρες αργότερα ο Ρακτιβάν διορίστηκε πρώτος Γενικός Διοικητής Μακεδονίας (ενώ το 1929 έγινε ο πρώτος Πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας). Στις 29 Οκτωβρίου έφτασε στη Θεσσαλονίκη ο βασιλιάς Γεώργιος Α’ σφραγίζοντας την ελληνική «κυριαρχία» στην πόλη. Ο Βούλγαρος Στρατηγός Teodorov ζήτησε να στρατοπεδεύσει κι αυτός στην πόλη, κάτι που δεν έγινε δεκτό. Συμφωνήθηκε να μείνουν στη Θεσσαλονίκη δύο βουλγαρικά τάγματα. Τελικά, στην πόλη παρέμεινε ένα βουλγαρικό Σύνταγμα.

Χασάν Ταχσίν πασάς στους Βούλγαρους: «Από τους Έλληνες την πήραμε τη Θεσσαλονίκη, στους Έλληνες θα τη δώσουμε»

Ο βασιλιάς Γεώργιος και ο Διάδοχος Κωνσταντίνος εισέρχονται στη Θεσσαλονίκη, πίνακας του Κενάν Μεσαρέ

Για ποιους λόγους ο Ταχσίν παρέδωσε τη Θεσσαλονίκη στους Έλληνες;

Μετά την ήττα στη μάχη των Γιαννιτσών, στη Θεσσαλονίκη άρχισε να συρρέει πλήθος στρατιωτών και χωρικών προσφύγων από τις γύρω περιοχές. Ο μέγας Βεζίρης Κιαμήλ ενημέρωσε ότι η περαιτέρω συνέχιση του αγώνα ήταν «αδύνατη». Η Πύλη αναζητούσε διπλωματική λύση. Η φυγάδευση στην Κωνσταντινούπολη του εξόριστου στη Θεσσαλονίκη σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ στις 17/10 ήταν ενδεικτική των προθέσεων των Οθωμανών. Η ανατίναξη του «Φετχί Μπουλέντ» από τον Νικόλαο Βότση προκάλεσε ψυχρολουσία στους Οθωμανούς. Οι επικεφαλής των θρησκευτικών κοινοτήτων της πόλης και οι πρόξενοι πίεζαν τον Ταχσίν να παραδώσει αναίμακτα την πόλη.

Ο Ταχσίν προτίμησε τους Έλληνες γιατί ο Ελληνικός Στρατός μπήκε νωρίτερα στην πόλη, πρόσφεραν καλύτερους όρους παράδοσης ενώ πιθανότατα λειτούργησε συναισθηματικά, λόγω της γνωριμίας του με τον Βενιζέλο από την Κρήτη και της φιλίας του με σημαίνουσες ελληνικές οικογένειες της Θεσσαλονίκης. Κατηγορήθηκε για εσχάτη προδοσία από τις οθωμανικές Αρχές και με τη βοήθεια του Ελευθέριου Βενιζέλου ήρθε στην Αθήνα, μαζί με άλλους Οθωμανούς αξιωματικούς και κατέλυσαν στο ξενοδοχείο «Ακταίον» του Φαλήρου. Στη συνέχεια έφυγε για την Ελβετία όπου πέθανε το 1918 (από άρθρο του Ε. Κανσίζογλου στο epimithion.gr στις 26/10/2024.

Δυστυχώς, η ελληνική πλευρά μετέφερε τους Τούρκους στρατιώτες στη Μακρόνησο, όπου οι περισσότεροι πέθαναν. Πολιτικοί εξόριστοι στη Μακρόνησο τα μεταπολεμικά χρόνια έβρισκαν οστά των Τούρκων από το 1912.

Χασάν Ταχσίν πασάς στους Βούλγαρους: «Από τους Έλληνες την πήραμε τη Θεσσαλονίκη, στους Έλληνες θα τη δώσουμε»

Η παράδοση της Θεσσαλονίκης από τον Ταχσίν στον Κωνσταντίνο

Ο Ταχσίν, ο Κενάν και οι Βούλγαροι

Το τι ακριβώς έγινε στη συνάντηση του Ταχσίν με τους απεσταλμένους του Teodorov στις 27 Οκτωβρίου 1912 περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια σε συνέντευξη στην εφημερίδα «Ελληνικός Βορράς»(26/10/1960) ο Κενάν Μεσαρέ, υπασπιστής του πατέρα του, παρών και ως γλωσσομαθής. Να ξεχωρίσουμε από το απόσπασμα που δημοσιεύουμε, το επιχείρημα του Ταχσίν ότι από την Ελασσόνα και τον Σαραντάπορο, συνάντησε μόνο Ελληνικό Στρατό.

«Εμείς πολεμήσαμε με τους Έλληνες επί είκοσι μέρες. Βούλγαρους στρατιώτες δεν συνάντησα πουθενά. Νικήθηκα από τους Έλληνες και σε εκείνους παραδίδω την πόλη. Πώς τολμάτε να μου ζητάτε να υπογράψω πρωτόκολλο και μ’ εσάς;», ενώ φέρεται να συμπλήρωσε: «από αυτούς την πήραμε και σε αυτούς θα την παραδώσουμε».

Ο Κενάν Μεσαρέ σημειώνει:

«Όσοι θέλουν να κρίνουν ευσυνείδητως και αμερολήπτως την εποχήν εκείνην, οφείλουν να αναπολήσουν την κατάστασιν της 27ης Οκτωβρίου, όταν οι απεσταλμένοι του αρχιστρατήγου των Βουλγαρικών δυνάμεων Θεοδώρωφ επεσκέφθησαν τον πατέρα μου την βραδυάν εκείνην εις το Διοικητήριον. Ένας συνταγματάρχης του πυροβολικού, ο έφεδρος ίλαρχος Στάντσιεφ (πρεσβευτής της Βουλγαρίας εις Παρισίους) και δύο άλλοι επιτελείς, παρουσιάσθησαν την 8ην εσπερινήν φέροντες λευκήν σημαίαν.

Μετά τας εκατέρωθεν τυπικάς συστάσεις, ο κ. Στάντσιεφ, λαβών τον λόγον εξέφρασε την έκπληξιν και […] δικαίαν δυσφορίαν του Θεοδώρωφ δια την Παράδοσιν της Θεσσαλονίκης εις τους Έλληνας, δεδομένου ότι ο Βουλγαρικός στρατός είχε φθάσει […] διαρκώς μαχόμενος και με σκληράς θυσίας εις την Θεσσαλονίκην, την οποίαν και εδικαιούτο να καταλάβη εν ονόματι της Α.Μ. του Τσαρίσκου των Βουλγάρων.

Υπενθυμίσαμεν εις τους κυρίους αυτούς ότι η υπό τας διαταγάς του Πατρός μου Στρατιά, είχεν ως μοναδικόν αντίπαλον τον Ελληνικόν Στρατόν, κατά του οποίου και επολέμησεν από Ελασσώνος μέχρι Θεσσαλονίκης, δίδων σκληράς μάχας εις διάφορα μέρη, όπου ουδείς Βούλγαρος υπήρχεν. Όσον δια το ζήτημα της παραδόσεως, αυτό αφεώρα εκείνον και μόνον και δεν είχε να δώση λόγον εις ουδένα.

Ο αρχηγός της αποστολής συνταγματάρχης, λαβών γνώσιν των ανωτέρω, απήντησεν οργίλως και βροντοφωνών ότι και προ ολίγων ωρών ακόμη τα βουλγαρικά στρατεύματα είχον υποστή τα […] πυκνά και […] φθοροποιά πυρά των πέριξ υψωμάτων Δερβενίου ωχυρωμένων Τούρκων στρατιωτών (ψευδής ισχυρισμός λόγω και του αρξαμένου ήδη αφοπλισμού των στρατευμάτων μας) και ως εκ τούτου είχον εξ ίσου δικαιώματα Κατοχής επί της πόλεως, αξιώσας την άμεσον σύνταξιν ειδικού Πρωτοκόλλου, εμφαίνοντος ότι η πόλις παρεδίδετο ταυτοχρόνως και εις τους Βουλγάρους.

Με μεγάλην ψυχραιμίαν και ατάραχος, ο πατέρας μου εξέφρασε την απορίαν του δια το άτοπον της απαιτήσεως και την ελαφρότητα των προτάσεων.

Ο κ. Συνταγματάρχης εξεμάνη κυριολεκτικώς χειρονομών και απειλών μεγαλοφώνως, ότι εάν επεμέναμε εις την άρνησιν, τα Βουλγαρικά στρατεύματα θα εισήρχοντο βιαίως και δικαιωματικώς και εις πείσμα των Ελλήνων εις την Θεσσαλονίκην. Μην μπορώντας επί δύο ώρες και παρόλη τη διπλωματική δεξιοτεχνία του να μας επηρεάσει […] ο κ. Στάντσιεφ, ύστερα από σύντομη συνεννόηση με τους συναδέλφους του, εξέφρασε την επιθυμία να μου μιλήσει ιδιαιτέρως.»

Περάσαμε στη μεγάλη αίθουσα υποδοχών […] Ο κ. Πρεσβευτής με κοίταξε επί μερικά δευτερόλεπτα σιωπηλός και ταραγμένος, έπειτα με ένα μειδίαμα έβγαλε από το χαρτοφυλάκιό του μία επιταγή […] για ένα τεράστιο ποσό, μου την προσέφερε με σπασμωδικές κινήσεις και ψιθυρίζοντας μου έδωσε να καταλάβω ότι ήταν το αντίτιμο μιας απλής υπογραφής του πατέρα μου, ο οποίος θα τους αναγνώριζε το δικαίωμα συγκαταλήψεως.

Έμεινα σαν κεραυνόβλητος, έτρεμα ολόκληρος και με αργά βήματα επέστρεψα στο γραφείο […] Ο κ. Πρεσβευτής ήταν κάτωχρος. Οι άλλοι δεν είχαν πλέον ανάγκη εξηγήσεων.

Αφού πείσθηκαν ότι παρόλες τις απειλές, ύβρεις και βαναυσότητες δεν θα αποκόμιζαν τίποτε, μας παρακάλεσαν να τους παραχωρήσουμε αντίγραφο του Πρωτοκόλλου. Το οποίο ετοιμάσθηκε αμέσως".

Σύμφωνα με τον Richard C. Hall στο βιβλίο του «The Balkan Wars 1912-1913, Prelude to the First World War»(2000), το οποίο δεν έχει μεταφραστεί στα Ελληνικά, ο Ταχσίν είπε στους Βούλγαρους: «I have only one Thessaloniki, which I have surrendered» («Έχω μόνο μία Θεσσαλονίκη την οποία έχω παραδώσει»). Η φράση αυτή αναφέρεται για πρώτη φορά στο βιβλίο του D.J. Cassavetti «Hellas and the Balkan Wars», σελ. 26 (London, 1914). Τέλος, στο βιβλίο των Β. Νικόλτσιου-Β. Γούναρη: «Από το Σαραντάπορο στη Θεσσαλονίκη. Η ελληνοτουρκική αναμέτρηση του 1912 μέσα από τις αναμνήσεις του Χασάν Ταχσίν πασά», Θεσσαλονίκη 2002, στις σελίδες 17 και 76, υπάρχει η φράση του τίτλου του σημερινού άρθρου: «Από αυτούς (Έλληνες) την πήραμε και σε αυτούς θα την παραδώσουμε».

Διατηρήθηκε η ορθογραφία της συνέντευξης του Κενάν Μεσαρέ.

https://www.protothema.gr
 

- Για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις χρησιμοποιήσαμε τις εξής πηγές (ενδεικτική αναφορά):
«ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ», τ. ΙΔ, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ
Δρ. Ιωάννης Σ. Παπαφλωράτος, «Η ιστορία του Ελληνικού Στρατού 1833-1949», Τόμος Ι, Εκδόσεις ΣΑΚΚΟΥΛΑ, 2014
Π. ΠΑΝΑΓΑΚΟΥ, «ΣΥΜΒΟΛΗ ΕΙΣ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑΝ ΤΗΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ 1912-1922», ΑΘΗΝΑΙ, 1961