3- Έλληνες στρατιώτες στο Αφιόν Καραχισάρ.

 3- 

Αύγουστος 1922

Στις 4:30 π.μ. της 6 Αυγούστου του 1922, ο τουρκικός στρατός επιχείρησε δύο ανεξάρτητες μεταξύ τους ενέργειες που είχαν διερευνητικό χαρακτήρα, προσβάλλοντας ευάλωτα σημεία των ελληνικών γραμμών άμυνας. Στη δεύτερη από τις δύο περιπτώσεις (η πρώτη αποκρούστηκε με επιτυχία) οι εχθρικές δυνάμεις κτύπησαν την Ορτάντζα του τομέα Μπουλαντάν, με αποτέλεσμα να διασπάσουν τη γραμμή της και με συνέπεια τη σύμπτυξη των Ελλήνων μαχητών[14]. Τα ξημερώματα (ώρα 4:00 π.μ.) της 13ης Αυγούστου του 1922 ο τουρκικός στρατός (40 - 50.000 άνδρες) αποτελούμενος από συνολική δύναμη 17 μεραρχιών (Ι και ΙΙ στρατιές, υπό τους Νουρεδδίν πασά και Γιακούπ Σεβδή πασά, αντίστοιχα) επιτέθηκε από δύο πλευρές (κύριος και δευτερεύον τομείς) στις ελληνικές δυνάμεις του Αφιόν Καραχισάρ, που τις αποτελούσαν 9 μεραρχίες πεζικού[15]. Η επίθεση των Τούρκων, την οποία διεύθυνε ο ίδιος ο Κεμάλ (από κοινού με τον Ισμέτ πασά, διοικητή του Δυτικού Μετώπου και το Φεβζή πασά, πρωθυπουργό και Αρχηγό του Γενικού Επιτελείου του τουρκικού στρατού) ήταν αναμενόμενη, όμως παρόλ' αυτά αιφνιδίασε με την σφοδρότητά της την ηγεσία του ελληνικού στρατού, που περίμενε να αντιμετωπίσει άτακτα σώματα. Το πυροβολικό του Νουρεδδίν (250 πυροβόλα έναντι 100 ελληνικών) σε συνεργασία με το ιππικό (συνολικά 2 Σ.Σ. εκ των οποίων το ένα υπό το Φαχρεδδίν πασά, αποτελούμενο από τρεις μεραρχίες κι έπειτα από βραδινή πορεία στη δύσβατη -και αφύλακτη από ελληνικές μονάδες- περιοχή του Αχούρ Νταγ, εισέδυσε σε ένα κενό περίπου 15 χλμ. που υπήρχε στο κέντρο της Ι Ελληνικής Μεραρχίας και έτσι βρέθηκε στα νώτα των Ελλήνων μαχητών[16]) ανάγκασαν σε ελάχιστο χρόνο την 1η & 4η μεραρχία στρατού σε υποχώρηση. Παράλληλα και επί διήμερο (13-14 Αυγούστου) οι δυνάμεις του Σεβδή απασχολούσαν υπέρτερες ελληνικές μονάδες στο δευτερεύοντα τομέα έως το Εσκί Σεχίρ. Στον νότο είχαν εγκλωβιστεί δύο σώματα στρατού, του Αθανασίου Φράγκου και του Νικολάου Τρικούπη.[17] Στις 17 Αυγούστου ο στρατός του Νικολάου Τρικούπη περικυκλώθηκε από τους Τούρκους και σταδιακά διασπάστηκε με αποτέλεσμα στις 20 Αυγούστου ο Τρικούπης και η φάλαγγα του, η οποία συμπεριλάμβανε δύο στρατηγούς διοικητές σωμάτων, έναν μέραρχο, 190 αξιωματικούς και 4.500 οπλίτες, να παραδοθούν.

Η υποχώρηση του ελληνικού στρατού.

Στον Βορρά, το Γ΄ Σώμα Στρατού δεν είχε ιδιαίτερες απώλειες, επειδή το κύριο βάρος της τουρκικής επίθεσης το είχαν δεχτεί οι μεραρχίες του νότου. Στις 24 Αυγούστου έφτασε με όλα του τα πολεμοφόδια στην Προύσα και συνέχισε την πορεία του προς τα παράλια. Βέβαια υπήρξαν περιστατικά διάλυσης, όπως η αποκοπή και η αιχμαλώτιση της 11ης μεραρχίας από υποδεέστερες τουρκικές δυνάμεις στα Μουδανιά. Στον αντίποδα, χαρακτηριστικό παράδειγμα πειθαρχίας επέδειξε η Ανεξάρτητη Μεραρχία υπό τον Δημήτριο Θεοτόκη, η οποία μέσα στον γενικό πανικό που υπήρχε διατήρησε την πειθαρχία της και κατευθύνθηκε με μηδαμινές απώλειες στα ελληνικά παράλια της Μικράς Ασίας. Ο κύριος λόγος της επιτυχίας της μεραρχίας ήταν η ειλικρίνεια που έδειξαν οι αξιωματικοί της απέναντι στους στρατιώτες για τις δυσκολίες της κατάστασης που αντιμετώπιζαν, γεγονός που επέδρασε σημαντικά στην ψυχολογία των στρατιωτών και τους συσπείρωσε.

Η εκκένωση της Μικράς Ασίας από τον ελληνικό στρατό

Στις 24 Αυγούστου η στρατιωτική ηγεσία συγκεντρώθηκε στη Σμύρνη και εξέδωσε διαταγές. Όμως οι διαταγές δεν είχαν ουσιαστικό αποδέκτη αφού όχι μόνο οι επικοινωνίες είχαν διακοπεί αλλά και οι στρατιώτες δεν υπάκουαν. Η αμυντική τακτική ήταν αδύνατη αφού τα σώματα στρατού είχαν αποκοπεί και κατευθύνονταν στα παράλια της Μικράς Ασίας. Στις 5 Σεπτεμβρίου τα τελευταία τμήματα του Γ' Σώματος Στρατού εγκατέλειψαν τη Μικρά Ασία από το λιμάνι της Αρτάκης αφήνοντας τους ανυπεράσπιστους Μικρασιάτες στο έλεος των Τούρκων, οι οποίοι ιδίως στην περιοχή της Σμύρνης μέχρι τέλους διαβεβαιώνονταν από τις Ελληνικές Αρχές και την Αρμοστεία (Στεργιάδης) ότι δεν υπήρχε κίνδυνος και λόγος ανησυχίας. Μάλιστα δε, δια στόματος του [18] υπουργού Στρατιωτικών Νικολάου Θεοτόκη οι Σμυρνιοί διαβεβαιώθηκαν πως «η Σμύρνη δεν θα εγκαταλειφθεί». Τέσσερις μέρες αργότερα, η κυβέρνηση Πρωτοπαπαδάκη παραιτήθηκε και, ύστερα από προσπάθειες του Παλατιού, σχηματίστηκε κυβέρνηση υπό τον Ν. Τριανταφυλλάκο. Στις 8 Σεπτεμβρίου οι πρώτοι Τούρκοι στρατιώτες μπήκαν στη Σμύρνη και στις 13 Σεπτεμβρίου (31 Αυγούστου σύμφωνα με το Ιουλιανό Ημερολόγιο) ξεκίνησε η πυρκαγιά η οποία κατέστρεψε την ελληνική και την αρμενική συνοικία. Την ίδια μέρα τα τελευταία ελληνικά στρατεύματα αποχώρησαν από την Προύσα. Η πυρκαγιά πάντως τέθηκε γρήγορα υπό έλεγχο και μόνο μία συνοικία καταστράφηκε. Στις 13 Σεπτεμβρίου, τα τελευταία ελληνικά στρατεύματα οχυρώθηκαν στη Χερσόνησο της Ερυθραίας, με ισχυρή στρατιωτική δύναμη να φυλάει το λεπτότερο σημείο του ισθμού, μήκους 11 χιλιομέτρων. Από εκεί ξεκίνησε η οργανωμένη και ασφαλής αποχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων. Όσοι στρατιώτες επρόκειτο να επιστρέψουν στον Πειραιά αφοπλίστηκαν, αλλά αυτοί που μεταφέρθηκαν στη Θράκη διατήρησαν τον οπλισμό τους. Τα νησιά του Αιγαίου γέμισαν Έλληνες στρατιώτες. Παράλληλα, καθώς υπήρχε πλέον σοβαρό ενδεχόμενο η ελληνοτουρκική σύρραξη να επεκταθεί στα Βαλκάνια, η Ρουμανία και η Γιουγκοσλαβία δήλωσαν ξεκάθαρα τη πρόθεσή τους να βοηθήσουν την Ελλάδα σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, ενώ παράλληλα οι Τούρκοι της Θράκης, ενθαρρυμένοι από τις επιτυχίες των κεμαλικών, ξεκίνησαν αντιχριστιανικά κινήματα.[19]. Στις 15 Σεπτεμβρίου, με τα τουρκικά στρατεύματα να απέχουν μόλις 55 χιλιόμετρα από την Κωνσταντινούπολη, ο βρετανικός στόλος που βρισκόταν στην Πόλη δέχτηκε εντολή να μην επιτρέψει σε κανέναν Τούρκο να περάσει σε ευρωπαϊκό έδαφος. Ωστόσο ο βρετανικός τύπος ήταν προβληματισμένος με τη στάση των Γάλλων, για τους οποίους υπήρχαν υποψίες ότι ήταν διατεθειμένοι να δώσουν εδάφη της Θράκης και την Αδριανούπολη στους Τούρκους. Παράλληλα, μουσουλμανικές χώρες σε όλον τον πλανήτη συνεχάρηκαν τους Τούρκους για τα κατορθώματά τους.[20] Ταυτόχρονα στη Σμύρνη, η φωτιά που ξεκίνησε στην αρμένικη συνοικία έκαψε τις συνοικίες των Ελλήνων, των Ευρωπαίων και έφτασε και στις τουρκικές. Τα στρατεύματα των κεμαλικών έκαναν κάποιες προσπάθειες να σταματήσουν το χάος, αλλά κυρίως οι άτακτοι Τούρκοι τσέτες είχαν βγει εκτός ελέγχου και λεηλατούσαν, βίαζαν και σκότωναν. Ανάμεσα στα εγκλήματα των Τούρκων αναφέρεται και η απαγωγή κοριτσιών από το Αμερικανικό Κολέγιο Θηλέων, με τη μοίρα τους να αγνοείται. Φέρεται πως οι αμερικανικές επιχειρήσεις χτυπήθηκαν οικονομικά από την Καταστροφή της Σμύρνης.[21]

Στις 16 Σεπτεμβρίου, βρετανικά στρατεύματα τοποθετήθηκαν στα Δαρδανέλια για κάθε ενδεχόμενο και οι Βρετανοί δήλωσαν την επιθυμία τους να διατηρηθεί η ουδετερότητα των Στενών. Παράλληλα, με τη Καταστροφή της Σμύρνης να συνεχίζεται, τουλάχιστον 25.000 γυναίκες και κορίτσια αιχμαλωτίστηκαν και μεταφέρθηκαν στην ενδοχώρα[εκκρεμεί παραπομπή].

Από τις 18 Σεπτεμβρίου, πρόσφυγες έφταναν κατά χιλιάδες στην Αθήνα, ενώ οι Βρετανοί κινητοποίησαν ολόκληρο τον Ατλαντικό στόλο και εντατικοποίησαν τις εργασίες των εργοστασίων για περίπτωση σύρραξης με τους Τούρκους. Ταυτόχρονα οι κεμαλικοί εισέβαλαν στην ουδέτερη ζώνη και ετοιμάστηκαν να καταλάβουν τα Στενά ώστε να πετύχουν ευνοϊκότερους όρους σε μία συνθήκη. Οι Γάλλοι αντιτέθηκαν στην ένοπλη σύγκρουση στα Δαρδανέλια και τα εκκένωσαν από τα στρατεύματά τους, αλλά οι Βρετανοί, αποφασισμένοι να διατηρήσουν την ανεξαρτησία των Στενών, έστειλαν 10.000 στρατεύματα, με την υποστήριξη των Ιταλών, οι οποίοι όμως ήταν επίσης κατά του ενδεχομένου σύγκρουσης. Ωστόσο την επόμενη μέρα και οι Ιταλοί εκκένωσαν τα Δαρδανέλια.[22][23]

Μέσα στις επόμενες μέρες οι Βρετανοί ήταν έτοιμοι να έρθουν σε σύγκρουση με τους κεμαλικούς για τον έλεγχο των Δαρδανελίων, ενώ η Γαλλία ακολούθησε ρόλο μεσάζοντα, προσπαθώντας να αποτρέψει τον πόλεμο. Ωστόσο, στις 29 Σεπτεμβρίου ο Κεμάλ συμβιβάστηκε ώστε να μην επιτεθεί και υποσχέθηκε την αποστρατικοποίηση των Στενών, με τον όρο η Ανατολική Θράκη να περιέλθει στους Τούρκους. Έτσι οι εχθροπραξίες σταμάτησαν και άνοιξε ο δρόμος για τη Συνθήκη της Λωζάνης, η οποία υπογράφτηκε το επόμενο έτος.[24]

https://el.wikipedia.org/